Η οδός των Νεοελλήνων

Αντώνης Ρεγκάκος

 «Η οδός των Νεοελλήνων βρίσκεται ακόμη υπό κατασκευή...»
EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτινα Χαλματζη

Της Αννας Γριμάνη

Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;

Δεν ξέρω αν υπάρχει διάζευξη μεταξύ αισθήματος και συνείδησης. Το αίσθημα είναι μια μορφή συνείδησης ή συνοδεύεται συνήθως από αυτήν. Το πρόβλημα δεν είναι εάν η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση, αλλά εάν υπάρχει ελληνικότητα και τι ακριβώς σημαίνει σήμερα αυτό.

Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.

Τα μικρά ποιήματα της ελληνιστικής περιόδου, τα μικροκαμωμένα ελαιόδενδρα της Μάνης.

Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.

Οι τελευταίοι Ελληνες της Κωνσταντινούπολης.

Αυτό που με «χαλάει».

Αρχαίο ρήμα, που σημαίνει «χαλαρώνω». Κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητα κακό, γίνεται όμως κακό όταν αφορά στον νου και στο πνεύμα (χαλί-φρων). Η σωματική ένταση, η επιθετικότητα και η οργή που επικρατεί σήμερα στη χώρα είναι αντιστρόφως ανάλογη προς τη νοητική.

Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;

Μερικές φορές έχει κανείς στο εξωτερικό την αίσθηση ότι η λέξη Ελληνας είναι βρισιά. Αυτό, βέβαια, δεν είναι κάτι καινούργιο, όπως δείχνει η κάποτε πολύ διαδεδομένη φράση perfidia Graecorum. Tότε, όμως, στους αρνητικούς χαρακτηρισμούς λάνθανε και ένα είδος αναγνώρισης και φθόνου. Σήμερα δεν ξέρω αν ισχύει κάτι τέτοιο.

Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;

Χωρίς παραγωγή πολιτισμού δεν μπορεί να υπάρξει ανθρώπινη ζωή. Και η νεότερη Ελλάδα ασφαλώς παρήγαγε πολιτισμό, και μάλιστα υπό δύσκολες συνθήκες.

Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο κόσμο;

Το ζήτημα της ταυτότητας είναι εξίσου δύσκολο με αυτό της ελληνικότητας. Σημαντικό στοιχείο της σημερινής μας ταυτότητας είναι το ευρωπαϊκό, που παραμένει προς το παρόν μάλλον εξωτερικό - όχι μόνο για εμάς, αλλά και για τους άλλους λαούς της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αξίζει, όμως, να το εσωτερικεύσουμε και εμείς και οι Ευρωπαίοι συμπολίτες μας. Παρά τα προβλήματα που παρουσιάζει η διαμόρφωσή της, μια κοινή, προσανατολισμένη στην ελευθερία, τη δημοκρατία, την ισότητα, τη δικαιοσύνη και την αλληλεγγύη, ευρωπαϊκή συνείδηση είναι όρος επιβίωσης των λαών και των αξιών της ηπείρου. Η υιοθέτηση της ευρωπαϊκής συνείδησης και ταυτότητας δεν συνεπάγεται απώλεια, αλλά εμβάθυνση της «ελληνικής ταυτότητας», αφού ένα όχι ευκαταφρόνητο μέρος των «ευρωπαϊκών αξιών» πρωτοδιατυπώθηκε στον τόπο που ζούμε και σε μια πρόδρομη της σημερινής μας γλώσσα.

Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.

Το «γιατί» που απαιτεί το λόγο για τον οποίο γίνεται κάτι, αυτό που οι αρχαίοι ονόμασαν λόγον διδόναι. Τη νεοελληνική κατηγορική προσταγή των τελευταίων δεκαετιών: «πρέπει να περνάμε καλά (με όποιο τίμημα)».

Ο Ελληνας ποιητής μου.

Ο ποιητής των ποιητών, ο Ομηρος, αλλά και ο Καβάφης, που έδειξε πως υπάρχει η δυνατότητα να χειριστεί κανείς με αντάξιό της τρόπο μια τόσο βαριά κληρονομιά, όπως είναι η αρχαιότητα, και να μην την προδώσει ή να την καταχραστεί.

Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.

«Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό». Χιλιοειπωμένο, αλλά πάντα επίκαιρο. Πιο δύσκολο από το να τη γνωρίσει είναι να πει κανείς στη σύγχρονη Ελλάδα απερίφραστα την αλήθεια.

Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη - ορίστε την.

Ο χάρτης είναι κάτι στατικό, η ιστορία όμως δυναμική και δύσκολο να την ορίσει κανείς, τουλάχιστον τόσο δύσκολο όσο και να προβλεφθεί το μέλλον, γι' αυτό άλλωστε την έχουν χαρακτηρίσει αντεστραμμένη προφητεία. Ενας φιλόσοφος θα έλεγε πως στους -αρχαίους- Ελληνες οφείλουμε τη δυνατότητα να έχουμε κάτι τέτοιο όπως έναν παγκόσμιο χάρτη, τη δυνατότητα δηλαδή να προσανατολιζόμαστε με έλλογο τρόπο στον κόσμο. Ευδιάκριτη στον παγκόσμιο χάρτη είναι και η «οδός του Βυζαντίου». Η «οδός των Νεοελλήνων» βρίσκεται ακόμη υπό κατασκευή· από εμάς εξαρτάται το μέγεθος και η διάρκειά της. Το εάν και πώς οι τρεις περίοδοι αποτελούν μια ενιαία και συνεχή οδό είναι ένα άλλο μεγάλο ζήτημα. Η ελληνική πατριδογνωσία δεν περιλαμβάνει μόνο γνώση αλλά και πολλά και δύσκολα ερωτήματα.

* Ο Αντώνης Ρεγκάκος είναι καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας και πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ, με σπουδές στα Πανεπιστήμια του Freiburg και της Βιέννης. Εχει τη γενική επιμέλεια της ελληνικής έκδοσης του αρχαιοελληνικού λεξικού του Franco Montanari που προετοιμάζεται (εκδ. Παπαδήμα). Οι μελέτες του για τον Ομηρο «Το χαμόγελο του Αχιλλέα» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πατάκη και η «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Ιστοριογραφίας» από τις εκδόσεις Gutenberg-Τυπωθήτω.

http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathcolumns_3_17/05/2009_1288503